«Η προφορά του τόπου όπου γεννηθήκαμε μένει στο πνεύμα και την καρδιά μας, όσο και στην ομιλία μας», Λα Ροσφουκώ, Γάλλος συγγραφέας (1613-1680).
Όταν ήμουν μαθήτρια στο Δημοτικό Σχολείο, μου έκανε μεγάλη εντύπωση που κάποιοι από τους συμμαθητές μου έγραφαν με τον ίδιο τρόπο που μιλούσαν, αλλά οι δάσκαλοί μας, πολλές φορές με έντονο ύφος, μας τόνιζαν πως πρέπει να γράφουμε ελληνικά και όχι να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα που μιλάμε στο σπίτι μας!
Παρότι προσπάθησα να μην αφομοιώσω τη λέρικη ντοπιολαλιά, από όσα μέρη πέρασα και ιδιαίτερα από την Πάτμο, όπου έζησα για πολλά χρόνια, όλοι με ξεχώριζαν για την λέρικη προφορά μου και ιδίως για τον τραγουδιστό τρόπο που ρωτούσα «τι κάνειιις, είσαι καλάαα;».
Ειδικά όταν εκνευριζόμουν η λέρικη ντοπιολαλιά έβγαινε αυθόρμητα και «μη με λάχαινε κανένας στην πρασά μου».
Τα χρόνια πέρασαν και έχω την ευλογία να είμαι και πάλι στον τόπο μου, να καφεδίζουμαι και να πισπερίζω παρέα με το σόι μου, που κακώς ή καλώς τα μιλούν άπταιστα τα λέρικα. Τώρα πια συμμετέχω άφοβα και πλέον δεν με νοιάζει να τα μιλάω φαρσί είτε είμαι εντός Λέρου, είτε ταξιδεύω εκτός και μάλιστα χαίρομαι όταν οι φίλοι μου μου λένε να κάνω επεξήγηση. Εξάλλου, πως να το κρύψουμε άλλωστε, εδωνά ηγεννηθήκαμένε και κατά το πως πάει εδωνά και θα αποθάνουμε!
Μιλώντας τη γλώσσα που θυμάμαι να μιλούν οι γεροντότεροι, αλλά ακούγοντας και τους νεότερους να συζητούν στο ίδιο μοτίβο μπήκα στον πειρασμό να μαζέψω όσες περισσότερες λέξεις, εκφράσεις απαρτίζουν το γλωσσικό μας ιδίωμα και να τις μοιραστώ μαζί σας, για να μην ξεχαστούν, για να βάλω και εγώ το δικό μου λιθαράκι στη διάσωσή τους. Η προσφώνηση: «η Ρένα η Λεριά» ήταν και είναι κάτι που με κάνει να νιώθω υπερήφανη για τον τόπο μου και την καταγωγή μου.
Η δική μας λοιπόν ντοπιολαλιά, «τα λέρικα» αποτελούν τον ιδιαίτερο τρόπο που μιλούν οι απανταχού Λεριοί. Κυρίως τον προφορικό λόγο, τους ιδιωματισμούς, καθώς όταν γράφουμε, όπως έλεγαν οι δάσκαλοί μας, οφείλουμε να χρησιμοποιούμε την επίσημη ελληνική γλώσσα.
Επίσης τα λέρικα δεν ενδείκνυνται όταν πηγαίνετε να ψωνίσετε εκτός Λέρου! Όπως για παράδειγμα η αδελφή μου, που ζήτησε κανοθιεράκι, εσωτερικό αμάνικο φανελάκι δηλαδή, σε μαγαζί της Αθήνας και η καημένη η υπάλληλος έψαχνε να βρει τι θέλει, ώσπου της είπε πως δεν έχει, παρότι η αδελφή μου το έβλεπε στη βιτρίνα.
Εάν επίσης αναφωνήσετε «Κακοντόδαμε» σε κάτι που θα σας κάνει έκπληξη σίγουρα θα σας κοιτάξουν περίεργα, εκτός αν γύρω σας έχει Πάτμιους, που θα πουν χωρίς να το καταλάβουν «κα κακα»!
Ακόμη θυμάμαι τη νονά μου να φωνάζει όταν ηνευρίαζε:
«Κακοράεις, διάολε μαύρε», δηλαδή κακό χρόνο να ‘χεις, ή το αξέχαστο που έλεγε σε ένα θείο μου: «Όμορφη που ’ναι η μύττη σου που κρέμεται σα βάτζανος» (μελιτζάνα).
Και ποιος από εμάς δεν θυμάται τη λυένα (μεγάλη τσίγκινη λεκάνη) που κάναμε μικρά μπάνιο, με το λίφι (σφουγγάρι) και το πολιφάδι (πολυχρησιμοποιημένο σαπούνι), ή το αγγιό ή κατουρερό, δοχείο που έκαναν την ανάγκη τους οι μεγαλύτεροι, αφού ο απόπατος, δηλαδή η τουαλέτα, βρίσκονταν εκτός σπιτιού.
Και για να μη σας κουράζω, το ταξίδι στη γλώσσα μας θα έχει συνέχεια, μιας και το λεξιλόγιό μας μπορεί να μας ταξιδέψει στο παρελθόν, αλλά και να μας φέρει στο σήμερα γιατί με χαρά διαπιστώνω πως και οι νέοι μας μιλούν τα «λέρικα», χωρίς φόβο και πάθος!!!!
Ρένα Φλωρεντή